قرآن کریم به‏ مثابه منبع تفسیر

نویسنده

دانشیار و عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه.

چکیده

قرآن‏ پژوهان از گذشته‏ های دور، به بحث دربارۀ منابع تفسیر قرآن کریم توجه ‏کرده ‏اند. قرآن کریم، روایات، تاریخ، عقل و دستاوردهای قطعی علوم از جملۀ این منابع‏ اند. در این مقاله، ابتدا به برخی مفاهیم بنیادین، همچون تفسیر، منبع و منابع تفسیری، اشارۀ گذرا می‏ کنیم. به‏ دنبالِ‏ آن، دربارۀ دلایل منبع بودن قرآن کریم بحث می‏کنیم. این دلایل عبارت ‏اند از تصریح آیات قرآن کریم، سیرۀ عقلا در محاوره و سنت و سیرۀ عملی معصومان(علیهم السلام) که در موارد بسیاری، بر لزوم رجوع به قرآن کریم برای تفسیر آیات تأکید و در برخی موارد نیز خود آن بزرگواران بر‏همین ‏اساس، آیات را تفسیر کرده‏ اند. در ادامۀ مقاله، گونه های مختلف منبعیت قرآن را برای تفسیر، با نمونه‏ های متعدد تبیین می ‏کنیم.    

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

القرآن الکریم بمثابة مصدر للتفسیر

نویسنده [English]

  • محسن میری
چکیده [English]

استحوذت المناقشة حول مصادر تفسیر القرآن الکریم على إهتمام الباحثین منذ عهد بعید، ویمکن أن نعتبر الروایات، والتأریخ، والعقل، والنتائج المسلّمة للعلوم من جملة هذه المصادر. أمّا الباحث فی هذه المقالة، فیلمّح أوّلاً إلى بعض المفاهیم الأساسیة کالتفسیر، والمصدر، والمصادر التفسیریة، ومن ثمّ یناقش أدلّة کون القرآن بمثابة مصدر للتفسیر، وهی عبارة عمّا یلی: تأکید آی القرآن الکریم، وسیرة الحکماء والعقلاء الشفهیة والسیرة العملیة للأئمّة المعصومین علیهم السلام وسنّتهم، حیث أکّدوا فی کثیر من الأحیان ضرورة الرجوع إلى القرآن الکریم لتفسیر الآیات، وفی بعض الحالات قاموا بتفسیر الآیات وفق هذا المنهج. وفی الختام یقوم ببیان مصدریّة القرآن للتفسیر بمختلف أشکالها ویذکر شواهد عدیدة لها.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدالّة: المصدر
  • التفسیر
  • تفسیر القرآن بالقرآن
  1. قرآن کریم.
  2. نهج‏البلاغه.
  3. ایازی، سیدمحمدعلی و مریم پورافخم (1393)، «ایزوتسو و نقد و بررسی دو اثر قرآنی وی»، فصلنامۀ تحقیقات علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا3، سال 11، ش 3.

4.ایزوتسو، توشیهیکو، ساختمان مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن، ترجمۀ فریدون بدره‏ای، تهران، قلم، 1360.

5.ـــــــ (1381)، خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام، شرکت سهامی انتشار، تهران.

6.جعفرى، یعقوب، دلالت سیاق و نقش آن در فهم آیات قرآن، نشریۀ ترجمان وحى،  پاییز و زمستان 1386، ش 22. 

7.جوادی آملی، عبدالله (1386الف) سرچشمۀ اندیشه، اسراء، قم.  

8.ـــــــ (1386ب) شمس‏الوحی تبریزی، اسراء، قم.

9.ـــــــ (1391)، تسنیم، اسراء، قم.  

  1. مصباح یزدی، محمدتقی، به‏سوی تو، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1383 قم.
  2. معصومی همدانی، حسین، بحثی در زیان اخلاقی قرآن، 1361، نشر دانش، سال 2، ش9.
  3. هادی، اصغر، روشی نوین در معناشناسی مفاهیم و واژه‏های قرآنی، فصلنامۀ پژوهش‏های قرآنی، زمستان 1391، ش 72.
  4. ابن‏کثیر، اسماعیل‏بن‏عمر، تفسیر القرآن العظیم‏، دارالکتب العلمیه، بیروت‏، 1419.
  5. ابن‏منظور، محمدابن‏مکرم، لسان‏العرب، بیروت، دار احیاء التراث، 1408.
  6. احسان‏الامین، التفسیر بالمأثور و تطویره عند الشیعه، دارالهادى‏، بیروت‏، 1421. 
  7. الحاجى، محمد عمر، موسوعه‏التفسیر قبل عهدالتدوین‏، دارالمکتبى‏، دمشق‏، 1427.
  8. الحسن، محمدعلى، المنار فی علوم القرآن‏،  موسسة الرساله‏، بیروت‏،  1421.
  9. انیس، ابراهیم و آخرون، المعجم‏الوسیط، ، مکتبه الشروق الدولیه، القاهره. 1425 ه.
  10. حمدى زقزوق، محمود ‏، الموسوعه القرآنیه المتخصصة، وزارة الاوقاف مصر، القاهره، 1423.
  11. الخفاجى، حکمت عبید، الامام الباقر و أثره فی التفسیر، موسسه البلاغ، بیروت، 1426.
  12. خویى، سید ابوالقاسم‏ [بی‏تا]، البیان فى تفسیر القرآن، موسسه احیاء آثار الامام الخوئی، قم.
  13. راغب اصفهانی، ابوالقاسم، معجم المفردات القرآن، مطبعه التقدم العربی، 1392 بیروت.
  14. رجبی، محمود، روش تفسیر قرآن، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1385ش.
  15. سالم مکرم، عبدالعال، من الدراسات القرآنیه، عالم الکتب‏، القاهره، 1421.
  16. سیدقطب، التصویر الفنی فی القرآن، دار الشروق‏، بیروت‏، 1415.
  17. سیفی مازندرانی، علی‏اکبر، دروس تمهیدیه فی القواعد التفسیریه، موسسه النشر الاسلامى، قم، 1428.
  18. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، اعلمی، بیروت. 1393.
  19. الطریحی، فخرالدین، مجمع‏البحرین، مکتبه الهلال، 1985 بیروت.
  20. عاملى، شیخ‏حر، وسائل‏الشیعه، مؤسسه آل‏البیت، قم 1414.
  21. عیاشى، محمدبن‏مسعود، تفسیر عیاشى، چاپخانه علمیه‏، تهران، 1380.
  22. فراهیدی، خلیل‏ابن‏احمد، کتاب‏العین، دارالهجره، 1409.
  23. قرضاوى، یوسف، قرآن منشور زندگى، احسان، تهران، 1382.
  24. ـــــــ (1404)، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، دارالکتب الاسلامیه، تهران.