نظریۀ مطابقت کتاب تکوین و تدوین در دیدگاه علامه جوادی آملی (مبتنی بر تحلیل فلسفی ـ تفسیری اوصاف قرآن در قرآن)

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد دانشگاه قم

2 استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه قم.

چکیده

نظریۀ تطابق کتاب تکوین و تدوین، نظریۀ ریشه‏داری در تاریخ فلسفه و عرفان اسلامی است. این نظریۀ بنیادین، نتایج کاربردی مهمی ازجمله تعیین قلمرو معارف قرآن در فلسفۀ دین دارد. در این مقاله، پس از بررسی مفاهیم بنیادین این نظریه، ارکان تحقق کتاب، نظیر علت فاعلی (کاتب) ، علت غایی (هدف کتابت) ، ابزار کتابت (قلم) و جایگاه ظهور مکتوبات (لوح) را در تطابق کتاب تکوین با تدوین، واکاوی خواهیم کرد. سپس با تحلیل معنای وجوه مطابقت و نظریۀ علامه، نشان می‏دهیم منظور از مطابقت، مطابقت ازجمیعِ‏جهات (مساوقت و عینیت) یا مطابقت از برخی وجوه، نظیر مماثلت، مجانست، مشابهت و ...) نیست. همچنین مطابقت مصادیق آیات کلمات تکوینی و تدوینی را نمی‏توان با رویکرد تساوی، عام و خاص مطلق و عام و خاص من‏وجه بازخوانی کرد. علامه جوادی آملی وجوه مطابقت این دو کتاب را به‏نحو اتحاد حقیقت و رقیقت، اتحاد ظلی بر مبنای تشکیک و همچنین به‏صورت اجمال و تفصیل تبیین می‏کنند. ایشان برخی از شاخص‏های مشترک این‏دو کتاب را هماهنگی آن‏ها در احسن بودن نظام، اشتمال بر ظهر و بطن، بی‏انتهایی کلمات، وصف جمال و جلال و ... می‏دانند.    

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

نظریة تطابق کتاب التکوین والتدوین برؤیة العلّامة جوادی الآملی؛ (المبتنیة على التحلیل الفلسفی – التفسیری لأوصاف القرآن فی القرآن)

نویسندگان [English]

  • زهرا جوزی 1
  • مهدیه السادات مستقیمی 2
چکیده [English]

نظریة تطابق کتاب التکوین والتدوین هی نظریة أصیلة وعریقة فی تأریخ الفلسفة والعرفان الإسلامی، وتؤدّی هذه النظریة الأساسیة إلى نتائج تطبیقیة ومهمّة منها تحدید نطاق المعارف القرآنیة فی فلسفة الدین. نقوم فی المقالة التی بین یدی القارئ الکریم بتقصّی أرکان تحقق الکتاب کالعلّة الفاعلیة (الکاتب)، والعلّة الغائیة (الغایة من الکتابة)، وأداة الکتابة (القلم)، وموضع ظهور المکتوبات (اللوح) فی ضوء تطابق کتاب التکوین والتدوین، وذلک بعد دراسة المفاهیم الأساسیة لهذه النظریة. ومن ثم نوضّح من خلال تحلیل معنى وجوه المطابقة ونظریة العلّامة أنّ المراد من التطابق لیس التطابق من جمیع الجوانب (المساواة والعینیّة) أو لیس التطابق فی بعض الجوانب فحسب، کالمماثلة، والمجانسة، والمشابهة وغیر ذلک. کما لا یمکن عرض قراءة جدیدة من مطابقة مصادیق الآیات التی تتضمّن الکلمات التکوینیة والتدوینیة بمقاربة التساوی، أو العام والخاص المطلق أو العام والخاص من وجه. أمّا العلّامة جوادی الآملی، فیقوم ببیان تطابق هذین الکتابین من منطلق اتّحاد الحقیقة والرقیقة، والاتّحاد الظلّی المبتنیة على التشکیک وکذلک من منطلق الإجمال والتفصیل، ومن ثمّ یذکر بعض المؤشّرات المشترکة بین الکتابین کانسجامهما فی کونهما نظامین أحسنین، واشتمالهما على الظهر والبطن، واللّامحدودیّة فی الکلمات والمفردات، ووصف الجمال والجلال وما شابه ذلک.  

کلیدواژه‌ها [English]

  • الکلمات الدالّة: التطابق
  • الکتاب
  • کتاب التکوین
  • کتاب التدوین

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. لغت‏نامۀ دهخدا.
  3. فرهنگ فارسی معین.
  4. آشتیانی، سید جلال‏الدین(1370)، شرح مقدمه قیصری بر فصوص‏الحکم، امیرکبیر،  تهران.
  5. ابن‏رشد(1377)، تلخیص کتاب مابعدالطبیعه، حکمت، تهران.
  6. امینی‏نژاد، علی (1390)، آشنایی با مجموعۀ عرفان اسلامی، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.
  7. تهرانی، سیدمحمدحسین (1418)، امام‏شناسی، نشر علامه طباطبایی، مشهد.
  8. جوادی آملی، عبدالله (1387ج) تحریر تمهیدالقواعد ،ج 1، اسراء، قم.
  9. ــــــــ  (1381)، صورت و سیرت انسان در قرآن، محقق: غلام‏علی امین دین، اسراء، قم.
  10. ــــــــ  (1386) سرچشمه اندیشه، محقق: عباس رحیمیان، اسراء، قم.
  11. ــــــــ  (1387الف)، نسبت دین ودنیا، محقق: علی‏رضا روغنی موفق، اسراء، قم.
  12. ــــــــ  (1387ب)، دین‏شناسی، اسراء، قم.
  13. ــــــــ  (1388الف)، قرآن در قرآن، محقق: محمد محرابی، اسراء، قم.
  14. ــــــــ  (1388ب)، ادب فنای مقربان، اسراء، قم.
  15. ــــــــ  (1388ث)، فلسفۀ صدرا، اسراء، قم.
  16. ــــــــ  (1388د)، زن در آینۀ جلال و جمال، اسراء، قم.
  17. ــــــــ  (1389الف)، نزاهت قرآن از تحریف، اسراء، قم.
  18. ــــــــ  (1389ب)، سیرۀ پبامبران در قرآن، اسراء، قم.
  19. ــــــــ  (1389ت) جامعه در قرآن، اسراء ، قم.
  20. ــــــــ  (1389ج)، تسنیم، اسراء، قم.
  21. ــــــــ  (1389د)، همتایی قرآن و اهل بیت، اسراء، قم.
  22. حسن‏زاده آملی، حسن (1365)، هزارویک نکته، رجاء، تهران.
  23. ــــــــ  (1369 )، انسان و قرآن، الزهراء، تهران.
  24. ــــــــ  (1378)، ممدالهمم در شرح فصوص‏الحکم، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، تهران.
  25. ــــــــ  (1381)، هزارویک کلمه، بوستان کتاب، قم.
  26. خامه‏گر، محمد (1380)، ساختار هندسی سوره‏های قرآن، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران.
  27. داماد، میرمحمدباقر (1380)، جذوات و مواقیت، میراث مکتوب، تهران.
  28. ربانی گلپایگانی، علی (1383)، هرمنوتیک و منطق فهم دین، مرکز مدیریت حوزه علمیه، قم.
  29. سبزوارى، محمدابراهیم (1386)، شرح گلشن راز (سبزوارى)، نشر علم، تهران.
  30. سجادی، سیدجعفر(1373)، فرهنگ معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران.
  31. شاه‏آبادی، محمدعلی (1378)، تعالیم اسلام، بوستان کتاب،  قم.
  32. ــــــــ  (1386)، شذرات‏المعارف، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، تهران.
  33. صلیبا، جمیل (1366)، فرهنگ فلسفی، ترجمۀ منوچهر صانعی درّه‏بیدی، حکمت، تهران.
  34. قرشی، علی‏اکبر (1374)، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران.
  35. قوامی شیرازی، صدرالدین محمد (1371)، عرفان و عارف نمایان، ترجمۀ کسر اصنام‏الجاهلیه، ترجمۀ محسن بیدارفر، الزهراء، تهران.
  36. محقق، مهدی (1370)، منطق و مباحث الفاظ، دانشگاه تهران، تهران.
  37. مطهری، مرتضی (1381)، مجموعۀ آثار، صدرا، تهران.
  38. مهیار، رضا (1370)، فرهنگ ابجدی عربی به فارسی، اسلامی، تهران.
  39. نسفى، عزیزالدین (1379)، بیان‏التنزیل، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، تهران.
  40. منابع عربی:
  41. ابن‏سینا (1404)، التعلیقات ، مکتبه الاعلام الاسلامی، بیروت.
  42. ابن‏کمونه (1402)، الجدید فی الحکمه، جامعه بغداد، بغداد.
  43. التهانوی، محمدعلی(1996)،  موسوعۀ کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم، مکتبة لبنان ناشرون، بیروت.
  44. اسیری لاهیجی، محمد (1312)، مفاتیح‏الاعجاز فی شرح گلشن راز، با تصحیح میرزامحمد ملک‏الکتاب، [بی‏نا]، بمبئی. 
  45. الافریقی، ابن‏منظور (1408)، لسان‏العرب، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  46. جامی، عبدالرحمن (1358)، الدره الفاخره،مؤسسۀ مطالعات اسلامی، تهران.
  47. جمعی از نویسندگان (1414)، شرح المصطلحات الفلسفیه، مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد.
  48. حلی، حسن‏بن‏یوسف (1412)، القواعد الجلیه فی شرح رساله شمسیه، النشر الاسلامی، قم.
  49. رازی، قطب‏الدین (1384)، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الشمسیه، بیدار، قم.
  50. راغب اصفهانی، حسین‏بن‏محمد (1332)، مفردات فی غریب القرآن، مکتبه البوذر جمهری المصطفوی، تهران.
  51. سبحانی، جعفر (1387)، تهدیب الاصول الامام، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.
  52. سبزواری، ملاهادی (1369)، شرح‏المنظومه، ناب، تهران.
  53. ــــــــ  (1383)، اسرارالحکم، مطبوعات دینی، قم.
  54. طباطبایی، سیدمحمدحسین(1388)، بدایةالحکمه، تصحیح: عباس‏علی زراعی سبزواری، مؤسسۀ نشر اسلامی جامعۀ مدرسین، قم.
  55. ــــــــ  (1417)، المیزان فی تفسیر القران، دفتر انتشارات جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه قم.
  56. طوسی، نصیرالدین (1375)، شرح الاشارات والتنبیهات، بلاغت، قم.
  57. ــــــــ  (1361)، اساس‏الاقتباس، دانشگاه تهران، تهران.
  58. غزالی، ابوحامد (1416)، مجموعۀ رسائل‏الغزالی، دارالفکر،  بیروت.
  59. قوامی شیرازی، صدرالدین محمد (1981)، الحکمةالمتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، دار احیاء التراث، بیروت.
  60. ــــــــ  (1360)، الشواهدالربوبیه، تصحیح سیدجلال‏الدین آشتیانی، المرکز الجامعی للنشر، مشهد.
  61. ــــــــ  (1354)، المبدأ و المعاد، انجمن حکمت و فلسفه ایران، تهران.
  62. مجلسی، محمدباقر (1403)، بحارالانوار، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
  63. موسوی خمینی، سیدروح‏الله (1376)، مصباح الهدایه الی الخلافه و والولایه، تصحیح: سیدجلال‏الدین آشتیانی، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.
  64. الیزدی، عبدالله‏بن‏شهاب‏الدین‏الحسین (1412)، حاشیه علی المنطق، النشر الاسلامی، قم.
علوم قرآن و تفسیر معارج

دوره 1، شماره 1
پاییز و زمستان 1394
صفحه 113-135

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار