per
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
علوم قرآن و تفسیر معارج
2015-10-23
1
1
5
18
12699
نزول وحی
نزول الوحی
آیت الله جوادی آملی
1
قرآن حکیم مصداق بارز جامع الکلم است. تکلیم این جامع از خدای سبحان و استماع و دریافت آن از حضرت ختمی نبوت محمد بن عبدالله(صلی الله علیه و آله و سلم) است، هوش و گوش پیروان آن حضرت از استماع و دریافت سروش آن جامع الکلم طرفی میبندد. معارف فراوان این جامع وحیانی به علوم قرآنی و معانی آن منقسم اند. گسترش این دو فنّ مایۀ تدوین جداگانه رشتۀ قرآنشناسی و علم تفسیر قرآن است هرچند بخش مهم ادله قرآن شناسی را خود قرآن در مطاوی آیات خویش بیان نموده و فن تفسیر ضمن تبیین مفاهیم قرآنی آنها را شکوفا میکند. جریان انزال و تنزیل و تفاوت نزول دفعی و تدریجی آن از مباحث روشن قرآن شناسی است و در بسیاری از کتابهای عهده دار فن علوم قرآنی مطرح شده است. آنچه در این نوشتار کوتاه ارائه می شود دو عنصر محوری قرآن شناسی است یکی تمایز بین انزال یا تنزیل به معنای به پایین انداختن و بین انزال یا تنزیل به معنای به پایین آویختن است و دیگری تبیین مسیر نزول و فرود و صراط تنزّل آن جامع الکلم است. با روشن شدن این دو عنصر محوری از عناصر علوم قرآنی فرق اساسی تجلّی و تجافی معلوم شده و قلمرو فراز و فرود معارف وحیانی روشن می شود. البته این دو عنصر محوری در ضمن چند عنوان ارائه می شود.
یعدّ القرآن الکریم المصداق الأکمل والأتمّ لجامع الکلم. إنّ الله سبحانه وتعالى یکلّم والنبی محمّد بن عبد الله صلّى الله علیه وآله وسلّم یستمع ویتلقّاه، وأصحاب النبی صلّى الله علیه وآله وأتباعه یدّخرون من رسالة السماء لأنفسهم زاداً. إنّ المعارف القرآنیة الفائضة تنقسم إلى قسمین هما: العلوم القرآنیة، والمعانی، ویعتبر توسیع نطاق هذین الفنّین دافعاً أساسیاً لإنشاء تخصّصین هما: معرفة القرآن وعلم التفسیر، وهذا على الرغم من أنّ القرآن الکریم یکشف عن الکثیر من الأدلّة على معرفة القرآن بین سطور آیاته الشریفة، ویسلّط فنّ التفسیر الضوء على المفاهیم القرآنیة من خلال الکشف عن أسرارها. إنّ موضوع الإنزال والتنزیل والفرق الکامن فی النزول الدفعیّ والتدریجیّ هو من المباحث المسلّمة لعلم معرفة القرآن، حیث تمّ طرحه فی مختلف کتب العلوم القرآنیّة. أمّا ما نقدّمه فی المقالة التی بین یدی القارئ الکریم، فهما عنصران أساسیان یتمحور علم معرفة القرآن حولهما: المحور الأوّل هو الفرق بین الإنزال والتنزیل بمعنى النزول الدفعی وبین الإنزال والتنزیل بمعنى النزول التدریجی والمحور الثانی هو بیان مسار النزول والهبوط وصراط التنزّل لجامع الکلم. حیث یمکن الکشف عن الفرق الأساسی بین التجلّی والتجافی من خلال تسلیط الضوء على هذین العنصرین الأساسیّین، ممّا یفضی إلى معرفة منعطفات المعارف الوحیانیّة ومنحدراتها. وما یجدر بالإشارة هو أنّ هذین العنصرین یتمّ عرضهما فی إطار عدّة عناوین.
https://maarij.isramags.ir/article_12699_7225647450bab9801e4cf951ec1417b7.pdf
جامع الکلم
نزول و انزال
تجلّی و تجافی
الکلمات الدالّة: نزول الوحی
الإنزال
التنزیل
التجلّی
التجافی
per
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
علوم قرآن و تفسیر معارج
2015-10-23
1
1
19
50
12700
رویکردی نوین در ترجمه بسمله با تحلیل ساختارهای زبانی آن از دیدگاه آیت الله جوادی آملی
مقاربة جدیدة فی ترجمة آیة "بسم الله الرحمن الرحیم" من خلال تحلیل تراکیبه اللغویة من منظار آیة الله جوادی الآملی
محمد خامه گر
khamegar@gmail.com
1
استادیار و عضو هیئت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم.
آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم دیدگاه های نوینی را در تفسیر آیۀ شریفۀ «بسم الله الرحمن الرحیم» بیان کرده اند. براساس این دیدگاه ها میتوان فهم دقیقتری از معنای این آیۀ شریفۀ به دست آورد و ترجمۀ نوینی از آن عرضه کرد. بدین منظور باید با تکیه بر ساختارهای زبانی، «بسمله» را تحلیل کرد. منظور از ساختارهای زبانی، ساختار لغوی، صرفی و نحوی است. در این نوشتار، براساس دیدگاههای تفسیری آیت الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم، تلاش می کنیم ساختارهای زبانی بسمله را تحلیل و ترجمۀ دقیق و جدیدی از این عبارت شریف عرضه کنیم.
عالج سماحة آیة الله جوادی الآملی تفسیر آیة "بسم الله الرحمن الرحیم" بمقاربات جدیدة فی تفسیره المسمّى بـ"تسنیم"، حیث تجعلنا هذه المقاربات أن نحصل على فهم معنى هذه الآیة الشریفة على نحو أدقّ، ومن ثمّ یمکننا أن نقدّم ترجمة جدیدة منها. ومن أجل تحقیق هذا الغرض، یجب أن نحلّل "البسملة" اعتماداً على التراکیب اللغویة، والمراد من التراکیب اللغویة هی الأسالیب اللغویة، والصیغ الصرفیة والقواعد النحویة. یسعى الباحث فی المقالة التی بین یدی القارئ الکریم إلى تحلیل التراکیب اللغویة لـ"البسملة" على أساس الرؤى التفسیریّة لآیة الله جوادی الآملی فی تفسیر "تسنیم" وبالتالی یعرض ترجمة دقیقة وجدیدة لهذه الآیة الشریفة.
https://maarij.isramags.ir/article_12700_a089b974f8680cfdf2869c631fa52973.pdf
بسمله
ترجمۀ قرآن
ساختارهای زبانی
تفسیر تسنیم
الکلمات الدالّة: البسملة
ترجمة القرآن
التراکیب اللغویة
تفسیر تسنیم
per
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
علوم قرآن و تفسیر معارج
2015-10-23
1
1
51
66
12697
موطن اخذ میثاق ربوبیت از دیدگاه علامه جوادی آملی
موطن أخذ میثاق الربوبیة برؤیة العلّامة جوادی الآملی
احمد جمالی
jamali114@chmail.ir
1
دانشآموختۀ حوزۀ علمیۀ قم و پژوهشگر پژوهشگاه علوم وحیانی معارج.
در قرآن کریم از پیمان های گوناگونی یاد شده که خدای سبحان از انسان ها گرفته است. یکی از این پیمان ها، میثاقی است که در آیۀ 172 سورۀ اعراف آمده است؛ براین اساس، خدای سبحان تمام فرزندان بنی آدم را از پشت آنان گرفته، تکتک ایشان را بر خودشان شاهد قرار داده، از آنها بر ربوبیت خویش اقرار گرفته است و همۀ آنان اعتراف کرده اند. این آیه از پیچیده ترین آیات میثاق است که بیشتر مفسران نتوانسته اند آن را به درستی تبیین کنند. در این مقاله، ابتدا به مهمترین دیدگاههای مفسران پیشین و اشکالات آنها اشاره می کنیم. سپس دربارۀ دیدگاه علامه طباطبائی و قوت ها و ضعف های آن از نگاه علامه جوادی آملی سخن می گوییم. در پایان، دیدگاه علامه جوادی آملی را تبیین و به برخی از مهمترین مباحث دربارۀ آن اشاره میکنیم.
أشار الله سبحانه وتعالى فی محکم کتابه إلى مختلف المواثیق التی أخذها من الإنسان. یعدّ المیثاق الذی ذکر فی الآیة 172 من سورة أعراف من جملة هذه المواثیق، حیث قال الله تبارک وتعالى: وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِنْ بَنِی آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وأَشْهَدَهُمْ عَلىٰ أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّکُمْ قٰالُوا بَلىٰ شَهِدْنٰا. تعتبر الآیة المذکورة آنفاً من أکثر آیات المیثاق تعقیداً، ولم یستطع الکثیر من المفسّرین تفسیرها تفسیراً صحیحاً. یشیر الباحث فی هذه المقالة بادئ ذی بدء إلى أهمّ وجهات نظر المفسّرین المتقدّمین ویسلّط الضوء على الإشکالات المثارة حولها. ومن ثمّ یتناول أطراف الحدیث حول رؤیة العلّامة الطباطبائی ومواطن الضعف والقوّة فیها من منظار سماحة العلّامة جوادی الآملی. وفی نهایة المطاف یقوم ببیان رؤیة سماحته، کما یلمّح إلى أهمّ المواضیع المطروحة حول نظریّته.
https://maarij.isramags.ir/article_12697_b223b0d1add5699b745a2dc1cb265f2d.pdf
میثاق
ربوبیت
ذرّ
تمثیل
ملکوت
فطرت
حجت
الکلمات الدالّة: المیثاق
الربوبیّة
عالم الذرّ
التمثیل
الملکوت
الفطرة
الحجّة
per
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
علوم قرآن و تفسیر معارج
2015-10-23
1
1
67
82
12702
قرآن کریم به مثابه منبع تفسیر
القرآن الکریم بمثابة مصدر للتفسیر
محسن میری
1
دانشیار و عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه.
قرآن پژوهان از گذشته های دور، به بحث دربارۀ منابع تفسیر قرآن کریم توجه کرده اند. قرآن کریم، روایات، تاریخ، عقل و دستاوردهای قطعی علوم از جملۀ این منابع اند. در این مقاله، ابتدا به برخی مفاهیم بنیادین، همچون تفسیر، منبع و منابع تفسیری، اشارۀ گذرا می کنیم. به دنبالِ آن، دربارۀ دلایل منبع بودن قرآن کریم بحث میکنیم. این دلایل عبارت اند از تصریح آیات قرآن کریم، سیرۀ عقلا در محاوره و سنت و سیرۀ عملی معصومان(علیهم السلام) که در موارد بسیاری، بر لزوم رجوع به قرآن کریم برای تفسیر آیات تأکید و در برخی موارد نیز خود آن بزرگواران برهمین اساس، آیات را تفسیر کرده اند. در ادامۀ مقاله، گونه های مختلف منبعیت قرآن را برای تفسیر، با نمونه های متعدد تبیین می کنیم.
استحوذت المناقشة حول مصادر تفسیر القرآن الکریم على إهتمام الباحثین منذ عهد بعید، ویمکن أن نعتبر الروایات، والتأریخ، والعقل، والنتائج المسلّمة للعلوم من جملة هذه المصادر. أمّا الباحث فی هذه المقالة، فیلمّح أوّلاً إلى بعض المفاهیم الأساسیة کالتفسیر، والمصدر، والمصادر التفسیریة، ومن ثمّ یناقش أدلّة کون القرآن بمثابة مصدر للتفسیر، وهی عبارة عمّا یلی: تأکید آی القرآن الکریم، وسیرة الحکماء والعقلاء الشفهیة والسیرة العملیة للأئمّة المعصومین علیهم السلام وسنّتهم، حیث أکّدوا فی کثیر من الأحیان ضرورة الرجوع إلى القرآن الکریم لتفسیر الآیات، وفی بعض الحالات قاموا بتفسیر الآیات وفق هذا المنهج. وفی الختام یقوم ببیان مصدریّة القرآن للتفسیر بمختلف أشکالها ویذکر شواهد عدیدة لها.
https://maarij.isramags.ir/article_12702_c9440951f4289c62a60401ad9fa47d11.pdf
منبع
تفسیر
تفسیر قرآن به قرآن
الکلمات الدالّة: المصدر
التفسیر
تفسیر القرآن بالقرآن
per
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
علوم قرآن و تفسیر معارج
2015-10-23
1
1
83
112
12698
نسبت مفهوم عقل در قرآن و روایات با عقل در فرهنگ و تاریخ اسلام
علاقة مفهوم العقل فی القرآن والسنّة بالعقل فی الثقافة والتأریخ الإسلامی
حمید پارسانیا
h.parsania@ut.ac.ir
1
دانشیار دانشگاه تهران.
مقاله رویکردی تاریخی و فرهنگی به معانی عقل در جهان اسلام دارد و با روش توصیفی – تحلیلی نقش قرآن و متون دینی را نسبت به معانی و اصطلاحات عقل در فرهنگ اسلامی دنبال میکند. در بخش نخست مفاهیم و معانیای که عقل در تاریخ اسلام با آنها مواجه شده است شناسایی میشود و این معانی براساس ملاکهای مختلف دستهبندی میشود. در بخش دوّم با رعایت دستهبندیهای معانی و اصطلاحات تاریخی و فرهنگی عقل نسبت آنها با متون و دیگر نصوص دینی شناسایی میشود، این روش نشان میدهد که کدام یک از اصطلاحات و معانی عقل می تواند تحت تأثیر حضور و نفوذ فرهنگی متون اسلامی شکل گرفته و یا فرصت بسط و گسترش یافته باشد و کدام یک از آنها تحت تأثیر عوامل خارجی و یا داخلی دیگر پدید آمده و با مقاومت متون و نصوص دینی مواجه شده و یا میشوند.
إنّ الباحث فی هذه المقالة یسلّط الضوء على معانی العقل فی العالم الإسلامی بمقاربة تأریخیة ـ ثقافیة ویقوم بتقصّی دور القرآن الکریم والنصوص الدینیّة فی تکوین معانی العقل ومصطلحاته فی الثقافة الإسلامیة عبر المنهج الوصفی التحلیلی. یقوم الباحث فی القسم الأول من المقالة بدراسة المعانی والمفاهیم التی طرأت على العقل طوال التأریخ الإسلامی، ویصنّفها وفق معاییر مختلفة. وفی القسم الثانی یکشف الغموض عن علاقة هذه المعانی والمصطلحات التأریخیة –الثقافیة للعقل مع النصوص الدینیة الأخرى وذلک بالنظر إلى أصنافها المختلفة، ممّا یسفر عن الإجابة عن الأسئلة الآتیة: أیّ معنى من معانی العقل ومصطلحاته تکوّن فی ضوء ثقافة النصوص الإسلامیة و انتشر بفضل تأثیرها؟ أو أیّ معنى من هذه المعانی والمصطلحات ظهر للوجود بتأثیر من العوامل الخارجیة أو الداخلیّة الأخرى بحیث تصدّت النصوص الدینیّة لوجهه أو لا یزال یتصدّى له؟
https://maarij.isramags.ir/article_12698_60c669b20f8ec8064a31cdf043854668.pdf
معانی عقل
عقل در قرآن
عقل در تاریخ اسلام
عقل در فرهنگ اسلامی
عقل خود بنیاد
الکلمات الدالّة: معانی العقل
العقل فی القرآن الکریم
العقل فی التأریخ الإسلامی
العقل فی الثقافة الإسلامیّة
العقل المستقل
per
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
علوم قرآن و تفسیر معارج
2015-10-23
1
1
113
134
12695
اعجاز علمی قرآن در اندیشه آیت الله جوادی آملی
الإعجاز العلمی للقرآن الکریم فی فکر سماحة آیة الله جوادی الآملی
احد داوری
1
حمیده شفیعی
aghdamaghaie.s@gmail.com
2
سعیده آقائی اقدم
3
استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مراغه.
دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مراغه.
دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مراغه.
اندیشمندان و مفسران، در بررسی قرآن کریم، بهویژه آیاتی که با علوم تجربی نسبتی دارند، رویکردشان متفاوت است. برخی بر این باورند که هر علمی از علوم بشری را میتوان در قرآن جستوجو کرد. برخی معتقدند قرآن هیچ رسالتی در علوم تجربی ندارد. عدهای هم راه میانه را درپیش گرفته و با تخطئۀ دو دیدگاه قبلی، یافتههای قطعی علوم جدید را در قرآن کریم پذیرفتهاند و آن را نشانۀ اعجاز علمی این کتاب جامع بشری دانستهاند. ازجمله معتقدان به این نظریه، آیتالله جوادی آملیاست که با تصریح به این مطلب، بر وثاقت این اندیشه افزودهاند. ایشان ضمن اشارۀ تلویحی به چنین اعجازی در قرآن کریم، با بهرهگیری از دلایل عقلی، همچون دینی بودن همۀ علوم، جامع و جاودان بودن قرآن و دلایل نقلی نظیر نوآوری قرآن در برخی مطالب علمی و تصریح ائمه اطهار(علیهم السلام)، نظریۀ خویش را اثبات کرده و آن را از پیرایههای عصر علمزدۀ امروز مبرا دانستهاند؛ چنانکه دربارۀ نسبت دادن هر دستاورد ظنّی علمی به قرآن هشدار میدهند. در این پژوهش، تلاش میکنیم با روش توصیفی ـ تحلیلی، اندیشههای آیتالله جوادی آملی را دربارۀ اعجاز علمی قرآن کریم بررسی کنیم.
الملخّص یختلف موقف المفکرین والمفسّرین فی دراسة القرآن الکریم، لا سیّما موقفهم تجاه الآی التی تمتّ إلى العلوم التجریبیة بصلة. یرى بعض منهم أنّ من الممکن العثور على کلّ علم من العلوم البشریّة فی القرآن الکریم، والبعض الآخر یعتقدون أنّ القرآن لا یحمل أیّ رسالة فی مجال العلوم التجریبیة، بینما هناک بعض المفسّرین الآخرین وفیهم سماحة آیة الله جوادی الآملی سلکوا طریق الوسطیة ودحضوا النظریّتین المذکورتین آنفاً، واعترفوا بوجود المعطیات المسلّمة للعلوم الحدیثة فی القرآن الکریم وزعموها من دلائل الإعجاز العلمی للقرآن الکریم، حیث زاد سماحته فی متانة هذا الفکر وقوّته من خلال تأکیده على هذا الواقع. یلمّح آیة الله جوادی الآملی إلى وجود مثل هذا الإعجاز فی القرآن الکریم ویثبت نظریّته من خلال إقامة بعض الدلائل العقلیة ککون جمیع العلوم دینیّة، وأبدیة القرآن الکریم وخلوده، وبعض الدلائل النقلیة کإبداع القرآن فی بعض المواضیع العلمیّة وتصریح الأئمة الطاهرین علیهم السلام. کما یعتقد ببراءة القرآن الکریم وطهارته من ظواهر العلوم فی العصر الراهن، وکذلک یحذّر من انتساب کلّ النتائج الظنّیة للعلوم إلى القرآن الکریم. أمّا الباحثون فی المقالة التی بین یدی القارئ الکریم، فیسعون إلى دراسة آراء آیة الله جوادی الآملی حول الإعجاز العلمی للقرآن الکریم وذلک اعتماداً على المنهج الوصفی ـ التحلیلی.
https://maarij.isramags.ir/article_12695_bfc8cba6c4a0892e45811c33eb7f21c6.pdf
قرآن
علوم تجربی
اعجاز علمی
آیت الله جوادی آملی
الکلمات الدالّة: القرآن الکریم
العلوم التجریبیة
الإعجاز العلمی
آیة الله جوادی الآملی
per
پژوهشگاه علوم وحیانی معارج
علوم قرآن و تفسیر معارج
2015-10-23
1
1
113
135
12696
Research Paper
نظریۀ مطابقت کتاب تکوین و تدوین در دیدگاه علامه جوادی آملی (مبتنی بر تحلیل فلسفی ـ تفسیری اوصاف قرآن در قرآن)
نظریة تطابق کتاب التکوین والتدوین برؤیة العلّامة جوادی الآملی؛
(المبتنیة على التحلیل الفلسفی – التفسیری لأوصاف القرآن فی القرآن)
زهرا جوزی
zahrajozi1368@gmail.com
1
مهدیه السادات مستقیمی
zahrajozi1368@hhhh.com
2
کارشناسی ارشد دانشگاه قم
استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه قم.
نظریۀ تطابق کتاب تکوین و تدوین، نظریۀ ریشهداری در تاریخ فلسفه و عرفان اسلامی است. این نظریۀ بنیادین، نتایج کاربردی مهمی ازجمله تعیین قلمرو معارف قرآن در فلسفۀ دین دارد. در این مقاله، پس از بررسی مفاهیم بنیادین این نظریه، ارکان تحقق کتاب، نظیر علت فاعلی (کاتب) ، علت غایی (هدف کتابت) ، ابزار کتابت (قلم) و جایگاه ظهور مکتوبات (لوح) را در تطابق کتاب تکوین با تدوین، واکاوی خواهیم کرد. سپس با تحلیل معنای وجوه مطابقت و نظریۀ علامه، نشان میدهیم منظور از مطابقت، مطابقت ازجمیعِجهات (مساوقت و عینیت) یا مطابقت از برخی وجوه، نظیر مماثلت، مجانست، مشابهت و ...) نیست. همچنین مطابقت مصادیق آیات کلمات تکوینی و تدوینی را نمیتوان با رویکرد تساوی، عام و خاص مطلق و عام و خاص منوجه بازخوانی کرد. علامه جوادی آملی وجوه مطابقت این دو کتاب را بهنحو اتحاد حقیقت و رقیقت، اتحاد ظلی بر مبنای تشکیک و همچنین بهصورت اجمال و تفصیل تبیین میکنند. ایشان برخی از شاخصهای مشترک ایندو کتاب را هماهنگی آنها در احسن بودن نظام، اشتمال بر ظهر و بطن، بیانتهایی کلمات، وصف جمال و جلال و ... میدانند.
نظریة تطابق کتاب التکوین والتدوین هی نظریة أصیلة وعریقة فی تأریخ الفلسفة والعرفان الإسلامی، وتؤدّی هذه النظریة الأساسیة إلى نتائج تطبیقیة ومهمّة منها تحدید نطاق المعارف القرآنیة فی فلسفة الدین. نقوم فی المقالة التی بین یدی القارئ الکریم بتقصّی أرکان تحقق الکتاب کالعلّة الفاعلیة (الکاتب)، والعلّة الغائیة (الغایة من الکتابة)، وأداة الکتابة (القلم)، وموضع ظهور المکتوبات (اللوح) فی ضوء تطابق کتاب التکوین والتدوین، وذلک بعد دراسة المفاهیم الأساسیة لهذه النظریة. ومن ثم نوضّح من خلال تحلیل معنى وجوه المطابقة ونظریة العلّامة أنّ المراد من التطابق لیس التطابق من جمیع الجوانب (المساواة والعینیّة) أو لیس التطابق فی بعض الجوانب فحسب، کالمماثلة، والمجانسة، والمشابهة وغیر ذلک. کما لا یمکن عرض قراءة جدیدة من مطابقة مصادیق الآیات التی تتضمّن الکلمات التکوینیة والتدوینیة بمقاربة التساوی، أو العام والخاص المطلق أو العام والخاص من وجه. أمّا العلّامة جوادی الآملی، فیقوم ببیان تطابق هذین الکتابین من منطلق اتّحاد الحقیقة والرقیقة، والاتّحاد الظلّی المبتنیة على التشکیک وکذلک من منطلق الإجمال والتفصیل، ومن ثمّ یذکر بعض المؤشّرات المشترکة بین الکتابین کانسجامهما فی کونهما نظامین أحسنین، واشتمالهما على الظهر والبطن، واللّامحدودیّة فی الکلمات والمفردات، ووصف الجمال والجلال وما شابه ذلک.
https://maarij.isramags.ir/article_12696_f3d8af4edbc0d501ab1b1b0fc42632af.pdf
تطابق
کتاب
کتاب تکوین
کتاب تدوین
الکلمات الدالّة: التطابق
الکتاب
کتاب التکوین
کتاب التدوین